Í dag er mikill meirihluti bíla kominn á álfelgur, og þær eru með margvíslegu útliti, með mismörgum pílárum og útflúri. En það eru bara til þess að gera fáir áratugir frá því að þessi breyting varð á. Áður voru flestir bílar bara með stálfelgur, misjafnlega fallegar, og til að gera yfirbragð bílsins fallegra skelltu menn hjólkoppum á felgurnar, ýmist í miðjuna eða yfir alla felguna.
En það var ekki vandalaust að vera með flotta hjólkoppa á bílum á Íslandi hér áður fyrr, því vondir vegir með holum og skorningum urðu til þess að kopparnir vildu fljúga af, og oft mátti sjá glampa á gljáfægða hjólkoppa í vegaköntum þegar farið var í sunnudagsbíltúrinn.
En bíleigendur áttu bjargvætt á þessum árum, en það var Þorvaldur Norðdahl. Eða Valdi Koppasali eins og hann var jafnan nefndur, sem safnaði og seldi hjólkoppa í fjöldamörg ár í litlum skúr við Hólmsá, rétt hjá Geithálsi.
Það er ekki hægt að fjalla um hjólkoppa á Íslandi nema að birta mynd af Þorvaldi Norðdahl, eða Valda Koppasala líkt og hann er jafnan kallaður, en yfir tvö hundruð hjólkoppar úr fórum frægasta koppasala landsins voru til sýnis í húsakynnum Krúser-klúbbsins að Höfðabakka 9 í Reykjavík í apríl 2016. Þessa frábæru mynd af Valda, sem við tókum okkur það bessaleyfi að birta hér, tók Ernir ljósmyndari Vísis, á þessari sýningu.
En hvenær byrjuðu menn að nota hjólkoppa?
Það er hægt að finna fullt af efni um hjólkoppa á vefnum, og hér á eftir fer brot af því efni.
„Fyrir hve löngu síðana myndirðu giska á að hjólkoppurinn hafi verið fundin upp? Fimmtíu árum? Hundrað?“ Þú gætir orðið mjög hissa á því að heyra að fyrstu hjólkopparnir voru notaðir seint á 17. öld. Fyrstu hjólkopparnir eða „hjólhettur“ voru oftast fitu- eða óhreinindatappar, þar sem aðalhlutverk þeirra var að koma í veg fyrir að óhreinindi og fita hefðu áhrif á hjólabúnað, eða að feitin myndi leka út og óhreinka götur, nú eða fatnað þeirra sem gengu hjá. Fyrstu hetturnar eða lokin voru sett beint á miðjuna á hjólinu, sem þá voru úr tré, stáli eða með vírateinum. Bílaframleiðendur byrjuðu ekki með raunverulega hjólkoppa í miklum mæli fyrr en eftir 1920.
Fyrstu öxullokin voru á vagnhjólum á hestvögnum, og eini tilgangur þeirra var að varna því að feitin myndi leka út, nú eða að óhreinindi myndu komast inn og valda sliti á öxlinum, fóðringunni (eða kúlulegum þegar þær komu til sögunnar). Enn í dag eru til dæmis kerruhjól á kerrum og eftirvögnum með slíka hettu yfir öxulendanum.
Miðjuhettan er upprunnin frá söluaðilum á felgum sem bættu við vörumerkjastimpli tegundar ökutækisins í miðju felgunnar. Snemma á þriðja áratugnum voru nánast allir bílar með smellu á miðhettu á miðju hjólsins. Smellufestingar á slíkum miðjukoppum sem fundin voru upp þá hafa verið að mestu óbreytt allt til dagsins í dag.
Hér er dæmigerður „miðjukoppur“ á Volkswagen bjöllu, sem var einfaldlega smellt á til þess gerðar brúnir á felgunni.
Miðjulokin þjónuðu ýmsum tilgangi, einn þeirra var að koma í veg fyrir að rusl kæmist inn og myndi skemma hjólabúnaðinn. Síðan fóru bílaframleiðendur að velta því fyrir sér hvort það gæti verið kostur við að stækka miðjuhettuna til að hylja meira af hjólinu. Bílafyrirtækin Cord Automobile og Hudson Motor Car Company voru með þeim fyrstu að hrinda þessari hugmynd í framkvæmd. Cord hannaði sléttan hjólkopp með göt boruð í hliðarnar. Hjólkoppur Hudson var flatur og með brún hálfa leið á milli miðju hjólsins og ytri brúnarinnar.
Hér má einmitt sjá lausn þar sem krómhringur er við ytri brún felgunnar, en sléttur „miðjukoppur“ felur felguboltana og öxulendann.
Grunngerðir bílar voru gjarnan með staðlaðan og sjónrænt leiðinlegan hjólkopp sem oft voru kallaðir „hundadiskar“ vegna þess að þeir líkjast matardiski hunda. Þeir voru einnig nefndir „fátæktarkoppar“, þar sem hæðst var að lágu verði þeirra. Á sama tíma voru bílaframleiðendur að búa bíla sína með „heilum“ koppum með sjónrænt aðlaðandi hönnun sem staðalbúnað á betur búnum gerðum. Frá og með 1960 og áfram þar til fram yfir 1980, fóru framleiðendur að bjóða upp á hjólhlífar úr ryðfríu stáli sem gerðar voru til að líkjast gömlu og dýrari „teinafelgunum“ í gamla daga.
[Birtist fyrst í desember 2021]
Fleiri greinar eftir sama höfund þar sem litið er í söguspegilinn:
Aðrar umfjallanir
Bíla- og aukahlutasýningin SEMA, árleg samkoma þeirra sem tengjast bílabreytingamarkaðinum í Ameríku og einn stærsti viðburður fyrir slík fyrirtæki á bíladagatalinu, stendur nú yfir í Las Vegas í Nevada í Bandaríkjunum.
Fljótlega á þessu ári verða þau skemmtilegu tímamót í sögu Dacia Duster að tveggja milljónasta eintakinu verður ekið af færibandi...
Njósnaljósmyndarar Auto Express hafa séð tengutvinnútgáfu af komandi Volkswagen Transporter T7 sem er í prófun á Nurburgring.
Þessi minnsti jeppi í framboði Jeep gæti notað blöndu af bensíni og hreinum rafknúnum aflrásum