Hundrað amerískir bílar, settir saman af Íslendingum, og það á Mýrdalssandi! Er þetta ekki alveg með ólíkindum? Er þetta einhver della sem blaðamanni datt í hug að hrella lesendur Bílabloggs með? Nei, alls ekki lesendur góðir. Þetta er dagsatt.

Ekkert símasamband

Fyrstu fréttir af öllum ósköpunum bárust seint og illa því á meðal þess sem skemmdist í illviðrinu voru símalínur en „staurar brotnuðu og þræðir slitnuðu eða flæktust saman“ sagði á forsíðu Tímans laugardaginn 1. mars 1941. „Var talsímasamband mjög lélegt í gær, og aðeins fáir staðir, sem hægt var að ná til. [...]  Mjög miklar skemmdir urðu á línunni meðfram Esjunni og ollu þær því, að eigi var hægt að tala til Vesturlandsins eða Norðurlandsins. Suðurlandslínan var rofin í Landeyjum,“ sagði þar.

Skipalestin sem tvístraðist  

Skipalest, HX 109, sem var á leið frá N-Ameríku til Bretlands, lenti í óveðrinu um 70 til 80 sjóm. suður af Vestmannaeyjum og fengu mörg skipanna á sig brotsjó. Skipin 36, sem skipalestinni tilheyrðu, dreifðust mjög í þessu forráðsveðri. Mörg drógust aftur úr og það sem verst var; nokkur skip urðu hreinlega viðskila við lestina.    

Skipstjórinn, hinn belgíski Jacques Heusers, stóð vaktina þegar veðrið skall á. Atburðarásin mun hafa verið einhvern veginn svona, samkvæmt grein sem birtist í 8.-9. tölublaði Samvinnunnar árið 1952:

„Gengu yfir byljir, svo að sandarnir á suðurströndinni urðu alhvítir, og gerði það enn erfiðara að greina ströndina. Þó var versti veðurofsinn liðinn hjá. Ekki vissu skipsmenn nákvæmlega, hvar þeir voru eða hversu nálægt landi þeir væru - fyrr en skipið strandaði.“

„Andspænis þessum ofsa erum við smáir“

Undirrituð rakst á hreint út sagt magnaða grein eftir Heusers sjálfan. Lýsingar hans á sjóferðinni og strandinu eru of rosalegar til að hafa þær ekki með hér. Skal því gripið niður í vel valdar línur úr greininni:

Óveðrasamt land með strendur þaktar skipsflökum, viðsjála strauma og kletta, sem rugla áttavita.

Skilaboð í flösku

Það gerði hann; Jacques Heusers slapp lifandi og allir um borð lifðu. Enginn slasaðist. Persier, hið gríðarmikla skip, strandaði á Dynskógafjöru, skammt austan við mörk Hjörleifshöfðafjöru, nánast í útfalli Blautukvíslar. Fyrir þá sem ekki eru kunnugir þar um slóðir þá er strandstaðurinn við Kötlutanga á Mýrdalssandi. Eða til að einfalda þetta rosalega: Ekki mjög langt frá Vík í Mýrdal!

Varðskipið Ægir var við Vestmannaeyjar að morgni föstudagsins 28. febrúar og hafði það verið við leit. Breska skipið Empire Tiger hafði orðið viðskila við skipalestina, rétt eins og Persier, Richmond Hill og Holmelea. Þýskur kafbátur sökkti Holmelea og björguðust tíu af þeim 38 mönnum sem um borð voru. Áhafnarmeðlimir á Baldri komu þeim til bjargar. Empire Tiger sökk og fórust þeir 34 sem um borð voru en Richmond Hill fékk fylgd varðskips til Reykjavíkur.

Varðskipinu Ægi barst tilkynning um strand Persier um hádegisbil og greindi Guðmundur Guðjónsson, stýrimaður á Ægi, frá að þeir hafi komið á strandstað undir kvöld. „Það var þegar sýnilegt, að björgun frá sjó var ókleif, því að veður var hið versta og mjög mikill sjór. Ég sendi því strax skeyti til sýslumannsins í Vík og bað um aðstoð til björgunar, en fékk fljótt það svar, að síminn austur væri bilaður, og því ekki hægt að koma boðum þá leið,“ sagði Guðmundur í viðtali sem birtist tæplega hálfu ári síðar í Sjómanninum.

„Línubyssu var þegar komið fyrir og eftir tvær tilraunir tókst að ná sambandi við skipshöfnina. Boð var sent í flösku eftir línunni og þannig ræddu björgunarmenn við skipstjóra,“ sagði Guðmundur.

Hús reist á sandi og bílar settir saman

Tíu dagar liðu þar til farið var á strandstað í þeim tilgangi að meta hvort og þá hvernig hægt væri að bjarga einhverju. Ef ekki skipinu sjálfu þá einhverjum hluta farmsins. Töldu menn góðar líkur á að bjarga mætti einhverju og þeir bjartsýnustu eygðu möguleika á að bjarga illa förnu skipinu síðar.  

Hvort einhver hefði trúað því þá að þremur mánuðum síðar næðist skipið á flot, er ekki gott að segja. En þannig fór það nú samt og tók það Ægi 36 klukkustundir að draga Persier til Reykjavíkur. Þeir sem vilja lesa meira um sjóferð þá er bent á hlekkinn hér að ofan sem vísar á grein skipherrans Árna.

„Neðst í öllum lestum var hrájárn í stöngum, samtals 6000 smálestir, en efst í lestunum 100 bifreiðar. [...] Lá því fyrst fyrir að koma bifreiðunum í land, og var byrjað að lyfta bómum og undirbúa losunina,“ sagði í áðurnefndri grein í Samvinnunni (hlekkur er framarlega í grein þessari).  

Guðmundi Guðjónssyni, stýrimanni á Ægi, var falið að skipuleggja verkið og til að gera mjög langa sögu töluvert styttri þá er hér skautað framhjá nokkrum tækniatriðum og eftir stendur þetta:

Hundrað menn hlýtur að þurfa til að koma hundrað ósamsettum bílum úr strönduðu skipi á Mýrdalssandi, ekki satt? Ja, alla vega voru karlarnir, í mestu umsvifunum, hundrað talsins og komu þeir víða að; úr Mýrdal, Álftaveri, Skaftártungu og Reykjavík.

„Flokkur bifvélavirkja var sendur frá Reykjavík til þess að setja bílana saman, og var Nikulás Steingrímsson (Bíla-Lási) fyrir þeim. Var nú byrjað að bjarga bílunum. Þeir voru allir í kössum og raðað þannig niður, að í einum kassa voru tvær grindur með áföstum hreyflum og „hásingum“, en tvö stýrishús í öðrum kassa. Þetta voru 3 tonna G.M.C.-bílar og 5 og 2 tonna Dodge-bílar. Var nú byrjað að draga dótið í hleypiblökk upp að vírstrengnum og ég látinn fara með í hvert skifti til þess að krækja yfir í „kraftlínuna“. Mun ég hafa farið um 500 slíkar ferðir upp á strenginn og gat hver orðið hin síðasta, ef illa hefði farið. En það gekk allt slysalaust.

Fyrst voru nokkrir bílar settir saman á strandstað, en síðan var reist skýli úr kössunum uppi í Hafursey og þeim sem eftir voru ekið þangað og þar settir saman.“

Heusers skipstjóri varð uppveðraður þegar hann kom að Hafursey og sá þessi mannvirki og lagði til „við samferðamenn sína, að staðurinn yrði þareftir kallaður „Persier Town“, en ekki er vitað, hvort nafnið hefur haldizt.“  

Sandspyrna árið 1941

Hundrað amerískir bílar, settir saman af Íslendingum, og það á Mýrdalssandi að vetri til! Já, þetta er nú alveg ótrúlegt. Ótrúlegt en satt. Maður getur rétt ímyndað sér stemninguna á sandinum! Örugglega gríðarlega erfið vinna að koma bílunum saman en alveg örugglega hrikalega gaman.

Einn bíll var stöðugt í flutningum milli strandstaðar og byggða, til þess að sækja mjólk og önnur matvæli, og með honum fóru sumir verkamenn heim um helgar.“

Horngrýtis járngrýtið!

Þá er tímabært að fjalla um eitthvað leiðinlegt til að jafna þetta út. Nei, afsakið öll. Svona má víst ekki skrifa en sannleikskorn er þó í þessu. Þannig var að þegar bílarnir höfðu verið settir saman og þeir afgreiddir, kom að járninu. Munum að þyngsti hluti farmsins var eftir: 6000 lestir af hrájárni. Hvað varð um það? Þeirri spurningu svaraði stýrimaðurinn af Ægi, Guðmundur Guðjónsson, oft og mörgum sinnum. Meðal annars fyrir rétti:

Æji, já. Þessi ákvörðun, að henda rúmlega 5000 tonnum af járni í sjóinn, átti heldur betur eftir að draga dilk á eftir sér. Áratug eftir að Persier strandaði hófust flókin og alveg hrútleiðinleg málaferli vegna járnsins. Svo leiðinleg að ég ætla barasta hreint ekki að fjalla nánar um þau en þeir sem vilja meiri leiðindi smelli hér!

Einhvern veginn tókst mönnum að tjasla skipinu saman og var það svo dregið alla leið til Bretlands. Segir alnetið að snemma árs 1943 hafi skipið siglt á nýjan leik en sokkið skömmu síðar undan ströndum Normandí. Um sannleiksgildi þeirrar sögu veit ég ekki. Enda er það önnur saga.

Þetta var nú sagan af ótrúlegri björgun áhafnar, risaskips og hundrað bíla. Hafið þið, lesendur góðir, eitthvað bitastætt sem við þetta má bæta, þá má senda tölvupóst á netfangið malin@bilablogg.is.

Hafðir þú gaman af þessari? Þá eru þetta greinar sem þér gæti þótt skemmtilegar:

Bíllinn sem sökk með Titanic

Bölvaður bíllinn: Upphaf heimsstyrjaldar

Bifvélavirkinn Elísabet Englandsdrottning